ข้อมูลจากศูนย์ทนายความเพื่อสิทธิมนุษยชน ระบุว่า นับถึงวันที่ 5 กุมภาพันธ์ 2567 มีผู้ถูกคุมขังอยู่ในเรือนจำ ทั้งคดีชุมนุมทางการเมือง การแสดงออกทางการเมือง และมาตรา 112 ทั้งคดีสิ้นสุดแล้ว และอยู่ระหว่างต่อสู้คดี รวมทั้งหมด 37 คน
จุดเริ่มต้นของเรื่องปรากฏการณ์นี้อยู่ตรงไหน?
ย้อนไปปี 2563 ช่วงการระบาดของโควิด-19 การชุมนุมใหญ่เกิดขึ้นหลายครั้ง ตั้งแต่เป็นการเรียกร้องรัฐบาลให้จัดหาวัคซีนที่เหมาะสมมาปักที่แขนผู้คน จนกระทั่งข้อเรียกร้องขยับไปสู่ระนาบการเมืองเต็มตัว เมื่อประชาชนเห็นว่ารัฐบาลทำงานไม่มีประสิทธิภาพ การชุมนุมต่อต้านขับไล่ก็เริ่มต้นขึ้น
รัฐบาลขณะนั้น แม้ผ่านการเลือกตั้ง 2562 แต่กลไกหลายๆ อย่างที่ออกแบบไว้อย่างดี โดยเฉพาะ 250 สว. ก็ทำให้ได้นายกรัฐมนตรีคนดีคนเดิม พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา เปลี่ยนสถานะจากผู้นำรัฐประหารมาเป็นนายกฯ จากการเลือกตั้งในนามพรรคพลังประชารัฐ
คลื่นความไม่พอใจของประชาชนส่วนหนึ่งสะสมมาตั้งแต่การยุบพรรคอนาคตใหม่ด้วยข้อหาที่คาใจหลายคน ไล่มาจนถึงสถานการณ์โควิด-19 ยิ่งการชุมนุมเข้มข้น มีการตั้งกลุ่มก้อน เยาวชนปลดแอก ประชาชนปลดแอกธรรมศาสตร์และการชุมนุม กลุ่มราษฎร ข้อเรียกร้องถูกพัฒนาตั้งแต่ประเด็นการเมืองจนทะลุฟ้าไปเป็นการเรียกร้องปฏิรูปสถาบัน
เมื่อประชาชนรุกหนัก การตอบโต้กลับจากรัฐยิ่งหนักกว่า โดยทางกายภาพ การชุมนุมถูกสลายด้วยมาตรการที่ถูกตั้งคำถามว่าไม่เป็นไปตามมาตรฐานสากล ทั้งการใช้ความรุนแรงกับเยาวชน ฉีดน้ำแรงดันสูงปนสารเคมี ใช้แก๊สน้ำตา ยิงกระสุนยางตามแนวราบ
ส่วนทางกฎหมาย ปลายปี 2563 พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี ได้ประกาศใช้กฎหมายทุกฉบับทุกมาตรามาจัดการกับฝ่ายผู้ชุมนุมต่อต้านรัฐบาล ทั้งที่มาตรา 112 เคยถูกพักการใช้มาหลายปี แต่พลเอกประยุทธ์ก็ย้ำว่า
"ทำไม ก็เป็นกฎหมายทุกฉบับ สื่อเข้าใจคำว่ากฎหมายทุกฉบับหรือไม่ เข้าใจภาษาไทยหรือไม่ แปลภาษาไทยกันสิ คำว่ากฎหมายทุกฉบับ"
ดังนั้น แม้มาตรา 112 จะไม่ใช่คดีทางการเมือง แต่ปฏิเสธไม่ได้ว่า จุดเริ่มต้นของการ ‘นำไปใช้’ มีบริบททางการเมืองแนบมาด้วย ทำให้ประชาชนฝ่ายตรงข้ามรัฐบาลหลายคนต้องกลายเป็นผู้ต้องขังเพราะกฎหมายมาตรานี้ เช่นเดียวกับคดีที่เกี่ยวข้องกับการแสดงออกทางการเมืองและการชุมนุมทางการเมืองอื่นๆ
มาตรา 112 ยังคงเป็นที่ถกเถียงถึงการตีความที่กว้างขวาง การนำไปใช้ และการแก้ไข ซึ่งในการตั้งรัฐบาลชุดปัจจุบัน มาตรา 112 ก็กลายมาเป็นเงื่อนไขการจับขั้วย้ายข้าง และล่าสุดคำวินิจฉัยศาลรัฐธรรมนูญก็ออกมาว่า ความพยายามแก้ไขมาตรา 112 ของพรรคก้าวไกลเข้าข่ายล้มล้างการปกครองฯ และสุ่มเสี่ยงโดนยุบพรรค ตัดสิทธิทางการเมือง
สรุปได้อีกครั้งว่า แม้มาตรา 112 จะไม่ใช่คดีการเมือง แต่การนำไปใช้และผลสืบเนื่อง ส่งผลต่อการเมืองในทุกระดับ ตั้งแต่การชุมนุมข้างถนนจนถึงการเมืองระดับชาติ
และก็เป็นมาตรา 112 อีกครั้ง ที่เป็นประเด็นสำคัญสำหรับการ ‘นิรโทษกรรม’ เนื่องจากการร่าง พ.ร.บ. กฎหมายล้างความผิด เพื่อเป็นกุญแจสำคัญสำหรับไขประตูบานใหม่ ไปสู่หนทางคลี่คลาย ก้าวข้ามความขัดแย้งทางการเมืองตลอด 20 ปีที่ผ่านมา ซึ่งร่างที่เสนอ มีทั้งร่างของพรรคการเมือง และร่างของภาคประชาชน แต่หลายพรรคและหลายกลุ่มการเมืองก็เห็นว่า ความผิดเกี่ยวกับมาตรา 112 มีความสัมพันธ์ถึงสถาบันหลักของชาติ จึงไม่สมควรจัดอยู่ในข่ายได้รับนิรโทษกรรม ซึ่งหลายร่างกฎหมายเหล่านี้ก็จะต้องถูกนำไปพูดคุยกันต่อไป
อย่างไรก็ตาม มีเพียงร่าง พ.ร.บ.นิรโทษกรรมฉบับประชาชนเท่านั้น ที่จำเพาะเจาะจงถึงการนิรโทษกรรมคดี 112 ส่วนร่างของก้าวไกล ใช้คณะกรรมการพิจารณา ขณะที่ร่างอื่นๆ มาตรา 112 คือข้อยกเว้นสำคัญ
ทั้งนี้ ไม่ว่าการนิรโทษกรรมผู้ต้องขังคดีการเมืองและมาตรา 112 จะเกิดขึ้นจริงหรือไม่ ข้อเท็จจริงที่ปรากฏอีกประการหนึ่งคือ ผู้ต้องขังทางการเมืองนับตั้งแต่พลเอกประยุทธ์ประการใช้กฎหมายทุกฉบับทุกมาตรา ต้องประสบปัญหาการเข้าถึงสิทธิประกันตัว หลายคนต้องอดอาหารประท้วง ซึ่งขณะนี้ บุ้ง-เนติพร เสน่ห์สังคม ผู้ต้องหาคดีมาตรา 112 จากการทำโพลขบวนเสด็จ ก็กำลังอดอาหารประท้วง เนื่องจากถูกคุมขังจากกรณีละเมิดอำนาจศาล นอกจากนี้ ผู้ต้องขังคดีการเมือง การชุมนุม หลายคนต้องถูกคุมขังระหว่างพิจารณาข้ามปี ราวกับว่า หลักการสันนิษฐานไว้ก่อนว่าบริสุทธิ์ไม่เคยมีอยู่จริง
หลังการเลือกตั้ง 2566 ผ่านไป รัฐบาลเปลี่ยนโฉมหน้า (เล็กน้อย) หลายฝ่ายคาดการณ์สถานการณ์ของนักกิจกรรมที่เคยย่ำแย่จะดีขึ้น แต่ดูเหมือนไม่เป็นอย่างนั้น สถิติผู้ถูกจับกุมคุมขังตั้งแต่หลังเลือกตั้งยังคงเพิ่มขึ้น ผู้สังเกตการณ์หลายคนประเมินว่า การเก็บกวาดคนเห็นต่างช่วงรัฐบาลใหม่อาจเป็นฝันร้ายมากกว่ายุครัฐบาลพลเอกประยุทธ์เสียอีก
ที่สำคัญ คดีที่ยังเริ่มต้นเมื่อปี 2563 หลายคดีสำคัญๆ กำลังจะถึงรอบพิจารณาคดีและสิ้นสุดเร็วๆ นี้ ดังที่เราเห็นแกนนำผู้ชุมนุมทางการเมืองหลายคนมีคำพิพากษาจำคุก บางคนต้องเดินเข้าเรือนจำทันที อีกหลายคนรอลงอาญา ทั้งหมดทำให้การนิรโทษกรรมถูกพูดถึงอย่างเข้มข้นในปีนี้ เพื่อเป็นบทพิสูจน์ว่า สถานการณ์ด้านสิทธิมนุษยชนของไทยในรัฐบาล เศรษฐา ทวีสิน นั้นดีขึ้นกว่าสมัยรัฐบาล พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา ให้สมกับที่กระทรวงการต่างประเทศกำลังเดินหน้าตามแผนเข้าเป็นสมาชิกคณะมนตรีสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ (United Nations Human Rights Council: UNHRC) ในวาระปี 2025-2027 ตามที่เคยประกาศไว้เดือนกรกฎาคม 2565
Infographic: สิริลักษณ์ ตะเภาหิรัญ
1. โย่ง : มาตรา 112 จำคุก 6 ปี ถูกคุมขังตั้งแต่ 1 ธันวาคม 2563
2. อัญชัญ : มาตรา 112 จำคุก 43 ปี 6 เดือน ถูกคุมขังตั้งแต่ 19 มกราคม 2564
3. มะ-ณัฐชนน : ครอบครองวัตถุระเบิด จำคุก 3 ปี ถูกคุมขังตั้งแต่ 9 สิงหาคม 2565
4. พลทหารเมธิน : มาตรา 112 ศาลทหารลงโทษจำคุก 2 ปี 6 เดือน ถูกคุมขังตั้งแต่ 11 สิงหาคม 2565
5. กฤษณะ : คดีสหพันธรัฐไท จำคุก 3 ปี ถูกคุมขังตั้งแต่ 30 พฤศจิกายน 2565
6. วรรณภา : คดีสหพันธรัฐไท จำคุก 3 ปี ถูกคุมขังตั้งแต่ 30 พฤศจิกายน 2565
7. ปริทัศน์ : มาตรา 112 จำคุก 1 ปี 6 เดือน ถูกคุมขังตั้งแต่ 12 ตุลาคม 2565
8. ทัตพงศ์ : ครอบครองและขว้างปาวัตถุระเบิด จำคุก 3 ปี ถูกคุมขังตั้งแต่ 1 มีนาคม 2566
9. สุวิทย์ : ครอบครองระเบิดปิงปอง จำคุก 1 ปี 3 เดือน ถูกคุมขังตั้งแต่ 24 เมษายน 2566
10. วัฒน์ (นามสมมติ) : มาตรา 112 จำคุก 1 ปี 6 เดือน ถูกคุมขังตั้งแต่ 17 กรกฎาคม 2566
11. สุดใจ : ครอบครองระเบิดปิงปอง จำคุก 1 ปี 6 เดือน ถูกคุมขังตั้งแต่ 12 ตุลาคม 2566
12. กิจจา : มาตรา 112 จำคุก 1 ปี 6 เดือน ถูกคุมขังตั้งแต่ 1 พฤศจิกายน 2566
1. ธี-ถิรนัย : ครอบครองระเบิดปิงปอง #ม็อบ29สิงหา64 ถูกคุมขังตั้งแต่ 15 กุมภาพันธ์ 2566
2. มาย-ชัยพร : ครอบครองระเบิดปิงปอง #ม็อบ29สิงหา64 ถูกคุมขังตั้งแต่ 15 กุมภาพันธ์ 2566
3. ชนะดล : ครอบครองวัตถุระเบิด #ม็อบ20สิงหา64 ถูกคุมขังตั้งแต่ 15 มีนาคม 2566
4. วุฒิ (นามสมมติ) : มาตรา 112 ถูกคุมขังตั้งแต่ 27 มีนาคม 2566
5. เวหา แสนชนชนะศึก : มาตรา 112 ถูกคุมขังตั้งแต่ 18 พฤษภาคม 2566
6. ทีปกร : มาตรา 112 ถูกคุมขังตั้งแต่ 19 มิถุนายน 2566
7. วารุณี : มาตรา 112 ถูกคุมขังตั้งแต่ 28 มิถุนายน 2566
8. ประวิตร : เผาป้อมตำรวจ #ม็อบ10สิงหา64 ถูกคุมขังตั้งแต่ 11 กรกฎาคม 2566
9. คเชนทร์ : ครอบครองระเบิดปิงปองและวางเพลิงป้อมตำรวจ #ม็อบ1ตุลาคม64 ถูกคุมขังตั้งแต่ 15 สิงหาคม 2566
10. ขจรศักดิ์ : ครอบครองระเบิดปิงปองและวางเพลิงป้อมตำรวจ #ม็อบ1ตุลาคม64 ถูกคุมขังตั้งแต่ 15 สิงหาคม 2566
11. เก็ท-โสภณ สุรฤทธิ์ธำรง : มาตรา 112 ถูกคุมขังตั้งแต่ 24 สิงหาคม 2566
12. อุดม พันธ์นิล : มาตรา 112 ถูกคุมขังตั้งแต่ 30 สิงหาคม 2566
13. สมบัติ ทองย้อย : มาตรา 112 ถูกคุมขังตั้งแต่ 13 กันยายน 2566
14. ไพฑูรย์ : ครอบครองวัตถุระเบิด #ม็อบ11กันยา64 ถูกคุมขังตั้งแต่ 14 กันยายน 2566
15. สุขสันต์ : ครอบครองวัตถุระเบิด #ม็อบ11กันยา64 ถูกคุมขังตั้งแต่ 14 กันยายน 2566
16. ภัทรชัย (คดีเยาวชน) : มาตรา 112 ถูกคุมขังตั้งแต่ 17 กันยายน 2566
17. บุ๊ค-ธนายุทธ : ครอบครองวัตถุระเบิด ถูกคุมขังตั้งแต่ 22 กันยายน 2566
18. อานนท์ นำภา : มาตรา 112 #ม็อบ14ตุลา63 ถูกคุมขังตั้งแต่ 26 กันยายน 2566
19; วีรภาพ วงษ์สมาน : มาตรา 112 ถูกคุมขังตั้งแต่ 28 กันยายน 2566
20. ภูมิ หัวลำโพง (คดีเยาวชน) : มาตรา 112 ถูกคุมขังตั้งแต่ 18 ตุลาคม 2566
21. กัลยา (นามสมมติ) : มาตรา 112 ถูกคุมขังตั้งแต่ 20 ตุลาคม 2566
22. แม็กกี้ : มาตรา 112 ถูกคุมขังตั้งแต่ 22 ตุลาคม 2566
23. จิรวัฒน์ : มาตรา 112 ถูกคุมขังตั้งแต่ 6 ธันวาคม 2566
24. บัสบาส-มงคล ถิระโคตร : มาตรา 112 ถูกคุมขังตั้งแต่ 18 มกราคม 2567
25. บุ้ง-เนติพร เสน่ห์สังคม : มาตรา 112 ละเมิดอำนาจศาล ถูกคุมขังตั้งแต่ 26 มกราคม 2567
© ไทยนิวส์เอ็กซ์เพรส
